Ponieważ od jakiegoś czasu zapoznać można się z uzasadnieniem postanowienia III CZP 2/2014, w którym Skład 7 Sędziów Sądu Najwyższego odmówił podjęcia uchwały co do wniosku Rzecznika Ubezpieczonych, chciałbym króciutko przeanalizować ww. uzasadnienie. Ale po kolei…
Rzecznik Ubezpieczonych wnioskiem z dnia 2 stycznia 2014r. wystąpił na podstawie art. 60 § 2 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym o podjęcie uchwały rozstrzygającej rozbieżności w wykładni m.in. art. 448 w zw. z art. 23 i 24 k.c., art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli oraz § 10 rozporządzeń Ministra Finansów: z dnia 24 marca 2000 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów i z dnia 9 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów polegającej na odpowiedzi na pytanie:
„Czy osobie najbliższej przysługuje z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę wynikającą z naruszenia jej dobra osobistego w postaci szczególnej więzi emocjonalnej ze zmarłym, nawet gdy śmierć nastąpiła przed dniem 3 sierpnia 2008 r.?„
Jak wynika wprost z treści samego wniosku Rzecznika Ubezpieczonych pogląd o możliwości dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej przed dniem 3 sierpnia 2008r. na podstawie art. 23 i 24 KC w zw. z art. 448 KC jest ugruntowany w orzecznictwie nieprzerwanie w zasadzie od 2010r. Rzecznik Ubezpieczonych szeroko przytoczył orzecznictwo w tym zakresie. Jedyny wyłom w powołanej linii orzeczniczej spowodowany był orzeczeniami Sądu Apelacyjnego w Poznaniu. Jedynie judykatura tego sądu czasami kwestionowała dopuszczalność dochodzenia powołanych roszczeń. Podnieść jednak należy, iż w tym zakresie orzecznictwo było niekonsekwentne i część sądów podległych apelacji poznańskiej dopuszczała możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej przed dniem 3 sierpnia 2008r. na podstawie art. 23 i 24 KC w zw. z art. 448 KC.
W uzasadnieniu wniosku, Rzecznik Ubezpieczonych podniósł (nomen omen słusznie) naganna praktykę Towarzystw Ubezpieczeniowych, odnośnie niejako automatycznego odmawiania uznawania roszczeń pośrednio poszkodowanych w tym zakresie.
Warto w tym zakresie przytoczyć stanowisko Rzecznika opublikowane na stronie internetowej Rzecznika Ubezpieczonych:
Judykatura Sądu Najwyższego w kwestii dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia za śmierć osoby najbliższej na skutek zdarzeń powstałych przed dniem 3 sierpnia 2008 r. – w tym również od ubezpieczyciela sprawcy wypadku – wydaje się być ugruntowana, o czym świadczą zwłaszcza uchwały SN z dnia 22 października 2010 r. (sygn. akt III CZP 76/10), z dnia 13 lipca 2011 r. (sygn. akt III CZP 32/11), z dnia 7 listopada 2012 r. (sygn. akt III CZP 67/12) i z dnia 20 grudnia 2012 r. (sygn. akt III CZP 93/12). Mimo to, po stronie części sądów powszechnych nadal istnieją w tej mierze pewne wątpliwości, które są również widoczne wśród niektórych podmiotów rynku ubezpieczeń komunikacyjnych, w tym także czołowych jego graczy (PZU S.A. i TUiR Warta S.A.). Towarzystwa te, jak wynika z licznie prowadzonych przez Rzecznika Ubezpieczonych postępowań skargowych, w sposób całkowicie automatyczny oddalają roszczenia zgłaszane w imieniu osób pośrednio poszkodowanych, co stało się utrwalonym modelem ich działania.
Z pełną treścią wniosku można zapoznać się na stronie rzecznika ubezpieczonych. Link Tutaj.
Wniesienie ww. wniosku Rzecznika Ubezpieczonych spowodowało, iż w bardzo wielu sprawach, które dotyczyły ww. roszczeń, skierowane zostały przez pełnomocników pozwanych wnioski o zawieszenie postępowania do czasu podjęcia przez Sąd Najwyższy stosownej Uchwały. W większości przypadków jednak, wnioski takie nie były uwzględniane.
Sąd Najwyższy Izba Cywilna postanowieniem z dnia 27 czerwca 2014 r. III CZP 2/2014 z jednej strony potwierdził wypracowaną już linię orzeczniczą formułując tezę:
„Spowodowanie śmierci osoby bliskiej mogło stanowić naruszenie dobra osobistego członków rodziny zmarłego w postaci szczególnej więzi rodzinnej i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c., jeżeli śmierć nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r.”
jednak odmówił podjęcia uchwały w składzie 7 sędziów. W uzasadnieniu ww. stanowiska, Sąd Najwyższy podniósł, iż Orzecznictwo Sądu Najwyższego z okresu po podjęciu uchwały z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 32/2011 (OSP 2012/3 poz. 32), konsekwentnie i jednolicie podtrzymało zajęte w niej stanowisko o dopuszczalności dochodzenia omawianych roszczeń. Ponadto Sąd odniósł się do wcześniejszych postanowień Sądu Najwyższego, odmawiających przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej, w której wniosek o przyjęcie jej do rozpoznania uzasadniano istnieniem istotnego zagadnienia prawnego dotyczącego dopuszczalności dochodzenia zadośćuczynienia w razie śmierci osoby bliskiej, jeśli doszło do niej przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2011 r. IV CSK 377/2011 i z dnia 22 sierpnia 2013 r. IV CSK 200/2013).
Odnośnie powołanych przez Rzecznika Ubezpieczonych orzeczeń sądów powszechnych, które kwestionowały pogląd wypracowany uchwałą z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 32/2011, Sąd Najwyższy podniósł, iż w zdecydowanej większości zostały wydane jeszcze przed podjęciem lub tuż po podjęciu przez Sąd Najwyższy uchwały z dnia 13 lipca 2011 r. III CZP 32/2011. Sąd Najwyższy nie zgodził się również z tezą Rzecznika Ubezpieczonych o utrzymujących się rozbieżnościach w judykaturze Sądów powszechnych.
Z tych względów Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż nie zachodzą ustawowe przesłanki do podjęcia uchwały w składzie 7 Sędziów Sądu Najwyższego.
Jak omawiane postanowienie wpłynie na stanowisko ubezpieczycieli pokaże praktyka. Mimo braku podjęcia uchwały powiększonego składu Sądu Najwyższego, uzasadnienie postanowienia w zasadzie nie pozostawia wątpliwości, co do dopuszczalności dochodzenia roszczenia zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej od ubezpieczyciela sprawcy wypadku komunikacyjnego, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008r. Wydaje się, iż ubezpieczyciele, jeżeli dążyć będą do ograniczenia wypłaty ww. roszczeń, kwestionować będą (zamiast istnienia podstawy prawnej) brak odpowiedniej więzi emocjonalnej, choć niewykluczone, iż omawiane postanowienie przyczyni się do częstszego kończenia sporów stosowną ugodą.
Radca Prawny Jakub Pitera