Od 9 lipca 2018r. duże zmiany w zakresie terminów przedawnienia roszczeń – skrócenie ogólnego terminu przedawnienia z 10 do 6 lat, zmiana sposobu obliczania terminów, zmiany w zakresie konsumentów.


W dniu 9 lipca 2018r. wchodzi w życie ustawa z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Wprowadza ona fundamentalne zmiany w zakresie ogólnego terminu przedawnienia roszczeń pieniężnych. W chwili obecnej, okres przedawnienia roszczeń majątkowych wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Powołana nowelizacja, wprowadza bardzo istotną zmianę w zakresie ogólnego terminu przedawnienia, który nie dotyczy świadczeń okresowych, jak również roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Ponadto zmianie ulegną zasady liczenia ww. terminów. Od dnia 9 lipca 2018r. w odniesieniu do wszystkich terminów przedawnienia, nie krótszych niż dwa lata, zasadniczo zmienia się ich sposób liczenia – będą one obliczane jak terminy przedawnienia dla zobowiązań podatkowych tj. – termin upływać będzie na ostatni dzień roku kalendarzowego.

Analogiczny 6 letni termin przedawnienia wprowadza się do roszczeń wynikających z prawomocnych orzeczeń Sądów. Warto przytoczyć:

Art.  118. KC W brzmieniu do 8 lipca 2018r. [Terminy przedawnienia]

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata.

Art.  118.  KC W brzmieniu od 9 lipca 2018r. [Terminy przedawnienia]

Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

Art.  125.  KC w brzmieniu do 8 lipca 2018r.[Przedawnienie roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem albo ugodą sądową]

1. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo przed sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd, przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu.

Art.  125.  KC w brzmieniu od 9 lipca 2018r.[Przedawnienie roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem albo ugodą sądową]

1. Roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego, jak również roszczenie stwierdzone ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd przedawnia się z upływem sześciu lat. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat.

Zmiany w zakresie pozycji konsumenta odnośnie terminów przedawnienia.

Poważnej zmianie uległa również zmiana w zakresie pozycji konsumenta w zakresie terminów przedawnienia. Do czasu wejścia w życie omawianej nowelizacji zasadą było, iż zarzut przedawnienia mógł być uwzględniony jedynie po jego skutecznym podniesieniu przez pozwanego. W przypadku więc biernego zachowania w procesie, braku zaskarżenia Nakazu Zapłaty, bądź doprowadzenia do wyroku zaocznego i braku jego skutecznego zaskarżenia, wierzyciel mógłby uzyskać tytuł wykonawczy i skutecznie wyegzekwować swoje roszczenie (które jak wynika z art.  411 ust. 3 KC i tak spełnione nie podlega zwrotowi).

Jedynie w Elektronicznym Postępowaniu Upominawczym art.  505[29a] KPC w pewien sposób ograniczał możliwość kierowania spraw o roszczenia przedawnione, stanowiąc, iż w elektronicznym postępowaniu upominawczym mogą być dochodzone roszczenia, które stały się wymagalne w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu.

Po wejściu w życie omawianej nowelizacji, Sąd winien z urzędu uwzględnić upływ terminu przedawnienia przysługujący konsumentowi. Powołana nowelizacja dodaje w Kodeksie Cywilnym art. 117 § 2[1] w brzmieniu:

2[1]. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Powołany przepis bez wątpienia stanowi bardzo istotne wzmocnienie pozycji konsumenta w sporze z przedsiębiorcą. Uwzględnienie z urzędu upływu terminu przedawnienia znacznie utrudni dochodzenie wierzytelności przedawnionych licznie skupowanych przez niektóre podmioty. Niemniej w opozycji do ww. przepisu pozostaje wprowadzenie regulacji art. 117[1] KC. Wprowadza on zasadę, iż w wyjątkowych przypadkach, Sąd może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi:

Art. 117[1] KC

1. W wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.

2. Korzystając z uprawnienia, o którym mowa w § 1, sąd powinien rozważyć w szczególności:

1) długość terminu przedawnienia;

2) długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;

3) charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.”;

Powołany przepis wprowadza również katalog otwarty okoliczności, które winien brać pod uwagę Sąd przy ewentualnym nieuwzględnieniu upływu terminu przedawnienia w sporze z konsumentem. Z jednej strony więc, gdy w procesie pozwanym jest konsument, nie musi on podnosić zarzutu przedawnienia zgodnie z art. 117 § 2[1] KC, z drugiej zaś strony, Sąd może nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia (wydaje się – pomimo biernej postawy pozwanego), ze względu na względy słuszności.

W publikacjach na temat powołanej nowelizacji pojawiają się wzmianki o tzw. kredytach frankowych i próbie „wyrównania szans” banku i kredytobiorcy przy unieważnieniu umowy kredytowej. Istotnie przy unieważnieniu umowy kredytu, odpada węzeł obligacyjny, a strony na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu winny zwrócić sobie co wzajemnie świadczyły. I rzeczywiście kredytobiorca będący konsumentem jest związany 10 letnim terminem przedawnienia (do wejścia w życie omawianej nowelizacji), bank natomiast 3 letnim terminem przedawnienia (wynika to z prowadzonej przez bank działalności gospodarczej). Jeżeli więc dojdzie do unieważnienia umowy kredytu po upływie 3 lat od jej realizacji, kredytobiorca (konsument) może co do zasady żądać zwrotu wpłaconych rat do 10 lat wstecz, natomiast roszczenie banku o zwrot poszczególnych transz kredytu uległoby przedawnieniu. Nie wchodząc w analizę unieważnienia umowy kredytowej indeksowanej/waloryzowanej w CHF (to temat na odrębny, obszerny wpis), myślę że problem jest szerszy. Unieważnienie każdej umowy w relacji konsument -przedsiębiorca rodzić będzie analogiczne skutki i problemy, czy to ze względu na abuzywyność zapisów umowy, która nie będzie skutecznie  ratowana przez klauzule salwatoryjne, czy np. ze względu na odstąpienie od umowy rezultatu przez którąś ze stron.

Warto również podnieść, iż Sąd Najwyższy, wielokrotnie formułował w swoich orzeczeniach możliwość nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia ze względu na zarzut naruszenia art. 5 KC tj. ze względu na naruszenie zasad współżycia społecznego (por. np. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2015 r. II CSK 600/14; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2015 r. II CSK 757/14; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2016 r. II CSK 719/15).

Powstaje więc pytanie o wzajemną relację „zasad współżycia społecznego” i „względy słuszności” – czy regulacja 117 § 2[1] KC łagodzi dość wyjątkowe przesłanki zastosowania art. 5 KC w zakresie nieuwzględniania zarzutu przedawnienia, czy wręcz przeciwnie, tworzy typ kwalifikowany naruszenia zasad współżycia społecznego – wydaje się, że w tym zakresie zasady będzie musiało wypracować orzecznictwo.

Odnośnie elementów konstrukcyjnych pozwu, powołana nowelizacja wprowadza zasadę, iż w pozwie powód musi wskazać datę wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia

Przepisy przejściowe omawianej nowelizacji:

Przepisy intertemporalne wprowadzają ogólną zasadę, iż jeżeli roszczenie powstało przed datą wejścia w życie nowelizacji, i nie jest jeszcze przedawnienie, stosuje się zasady nowe.

Niemniej jeżeli termin ulega skróceniu, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna bieg z dniem wejścia w życie nowelizacji na „nowych zasadach” (chyba że na „starych zasadach” roszczenie przedawniłoby się szybciej – wtedy stosujemy „stare zasady”).

Do roszczeń konsumenta powstałych przed datą wejścia w życie nowelizacji, i jeszcze nieprzedawnionych (ale z terminów ogólnych i wynikających z prawomocnych orzeczeń), stosuje się stare zasady.

Do roszczeń konsumenta powstałych przed datą wejścia w życie nowelizacji, i już przedawnionych, co do których nie podniesiono jeszcze zarzutu przedawnienia, stosuje się zasady nowe

  1. Do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.
  2. Jeżeli zgodnie z ustawą zmienianą w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, termin przedawnienia jest krótszy niż według przepisów dotychczasowych, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Jeżeli jednak przedawnienie, którego bieg terminu rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, nastąpiłoby przy uwzględnieniu dotychczasowego terminu przedawnienia wcześniej, to przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu.
  3. Do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.
  4. Roszczenia przedawnione przysługujące przeciwko konsumentowi, co do których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy nie podniesiono zarzutu przedawnienia, podlegają z tym dniem skutkom przedawnienia określonym w ustawie zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Powołana nowelizacja bez wątpienia wprowadzi sporo zamieszania w zakresie analizowania terminu przedawnienia. Sam fakt konieczności uwzględnienia upływu ww. terminu z urzędu po stronie Sądu implikuje konieczność oceny, czy roszczenie kierowane jest przeciwko konsumentowi przez przedsiębiorcę (ze wszystkimi problemami w tym zakresie, np. ubezpieczeń), następnie oceny, które przepisy należy zastosować, wreszcie, czy upłynął termin przedawnienia a jeśli tak, czy są podstawy aby go nie uwzględnić względem konsumenta w sporze z przedsiębiorcą. Ocenny charakter 117 § 2[1] KC i brak wypracowanego orzecznictwa każe podejrzewać kierowanie dużej liczby środków zaskarżenia w sprawach rozstrzyganych na podstawie omawianych zagadnień.

Radca Prawny Jakub Pitera

Dodaj komentarz